Tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện thể chế, bảo đảm an ninh nguồn nước

Báo cáo tại buổi làm việc, Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước Châu Trần Vĩnh cho biết, theo Nghị định số 35/2025/NĐ-CP ngày 25/02/2025 của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao nhiều chức năng, nhiệm vụ trọng yếu trong lĩnh vực tài nguyên nước, bao gồm: Chỉ đạo, hướng dẫn quản lý, bảo vệ, khai thác, sử dụng, phục hồi và phát triển nguồn nước; đồng thời, quản lý lưu vực sông, nguồn nước theo quy định pháp luật. Bên cạnh đó, Bộ chủ trì phối hợp với các bộ, ngành, địa phương để bảo đảm an ninh nguồn nước; lập và điều chỉnh các quy hoạch tài nguyên nước, xây dựng và công bố kịch bản nguồn nước, phương án điều hòa, phân phối trong tình huống hạn hán, thiếu nước. Ngoài ra, Bộ còn được giao xây dựng, vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia, các công cụ hỗ trợ ra quyết định; chủ trì xây dựng quy trình vận hành liên hồ chứa; tổ chức phục hồi nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm; triển khai các giải pháp phòng chống, khắc phục tác hại do nước gây ra. Bộ cũng có thẩm quyền trình Chính phủ phương án xử lý các vấn đề về nguồn nước liên quốc gia, đồng thời hướng dẫn, kiểm tra, cấp phép khai thác và phê duyệt tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước;…

Hiện nay, các nhiệm vụ trong lĩnh vực tài nguyên nước được triển khai bởi 04 đơn vị chức năng: Cục Quản lý tài nguyên nước; Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia; Văn phòng thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam; Viện Khoa học tài nguyên nước.

Dấu ấn lĩnh vực tài nguyên nước giai đoạn 2012 - 2023

Báo cáo kết quả thực hiện của lĩnh vực tài nguyên nước trong giai đoạn trước tháng 11/2023, Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước Châu Trần Vĩnh cho biết, sau khi Luật Tài nguyên nước năm 2012 được ban hành, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã xây dựng, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành hoặc Bộ ban hành theo thẩm quyền 70 văn bản để quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành và triển khai Luật, trong đó có 14 Nghị định (05 sửa đổi, bổ sung), 21 Quyết định của Thủ tướng và 35 Thông tư hướng dẫn.

Các văn bản này đã góp phần hoàn thiện khung pháp lý, hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật, định mức kinh tế – kỹ thuật trong điều tra, đánh giá, bảo vệ tài nguyên nước, cũng như quy hoạch tổng hợp lưu vực sông, tạo nền tảng quan trọng cho công tác quản lý tài nguyên nước trong giai đoạn này.

Luật Tài nguyên nước 2023 - Bước ngoặt lớn trong công tác quản lý tài nguyên nước

Ngày 27/11/2023, Quốc hội đã thông qua Luật Tài nguyên nước 2023, đánh dấu bước ngoặt lớn trong công tác quản lý tài nguyên nước tại Việt Nam. Chỉ trong thời gian ngắn, lĩnh vực tài nguyên nước đã hoàn thành khối lượng công việc lớn theo Chương trình công tác, trọng tâm là trình ban hành 01 Luật tài nguyên nước, trình ban hành đúng hạn 02 Nghị định và 03 Thông tư hướng dẫn thi hành Luật tài nguyên nước năm 2023. Luật Tài nguyên nước, 02 Nghị định, 03 Thông tư đều có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2024.

Đáng chú ý, về công tác quy hoạch tài nguyên nước, Cục đã phối hợp với các đơn vị trong lĩnh vực tài nguyên nước xây dựng, trình Bộ, trình Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể điều tra cơ bản tài nguyên nước, Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia và 08/13 quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh (gồm: Bằng Giang - Kỳ Cùng, Hồng - Thái Bình, Sê San, Srêpốk, Cửu Long, Đồng Nai, Hương, Mã). Hiện nay, 05 quy hoạch còn lại tiếp tục được triển khai, dự kiến hoàn thành giai đoạn 2025–2026. Đồng thời, đang triển khai thực hiện các quy hoạch đã được phê duyệt.

Trong công tác điều tra cơ bản tài nguyên nước, lĩnh vực tài nguyên nước đã tận dụng các nguồn lực để triển khai đồng bộ nhiều nhiệm vụ: lập danh mục lưu vực sông, danh mục nguồn nước, dòng chảy tối thiểu; công bố được tổng lượng tài nguyên trên toàn quốc, lưu vực sông, từng tỉnh; lập bản đồ nước dưới đất tỷ lệ 1:200.000 trên toàn quốc; quan trắc nước mặt, nước dưới đất; giám sát khai thác sử dụng trực tuyến khoảng 850 công trình khai thác nước; tìm kiếm nguồn nước cho vùng khan hiếm; triển khai tổng kiểm kê tài nguyên nước quốc gia (dự kiến hoàn thành 2025); đánh giá sụt lún mặt đất tại Hà Nội, TP.HCM và đồng bằng sông Cửu Long; xây dựng danh mục hồ, ao, đầm, phá không được san lấp (55/63 tỉnh công bố) và danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ (57/63 tỉnh công bố, trước khi sáp nhập tỉnh). Các kết quả này cung cấp dữ liệu quan trọng cho xây dựng văn bản pháp luật, quy hoạch và công tác quản lý ở cả trung ương lẫn địa phương.

Công bố kịch bản nguồn nước – Căn cứ quan trọng để chủ động xây dựng kế hoạch khai thác, sử dụng nước

Trong công tác điều hòa, phân phối tài nguyên nước, Cục Quản lý tài nguyên nước đã trình Bộ công bố lần đầu tiên 08/16 kịch bản nguồn nước (KBNN) trên các lưu vực sông lớn, như Hồng - Thái Bình, Cửu Long, Bằng Giang - Kỳ Cùng, Mã, Đồng Nai, Hương, Srêpốk và Sê San. Các kịch bản cung cấp thông tin chi tiết về trạng thái nguồn nước trên 61 vùng, tiểu lưu vực và 30 hồ chứa quan trọng, giúp bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch khai thác, sử dụng nước chủ động hơn. Trường hợp dự báo xảy ra hạn hán, thiếu nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì phối hợp với các Bộ, UBND các tỉnh xây dựng phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước thông qua các công cụ như: cắt giảm hạn ngạch khai thác của các ngành thông qua Giấy phép khai thác tài nguyên nước, điều chỉnh chế độ vận hành các hồ chứa thông qua các Quy trình vận hành liên hồ chứa, quy trình vận hành hồ chứa,…

Cùng với đó, Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 lưu vực sông lớn đã được ban hành, góp phần phòng chống lũ, điều tiết nước hạ du, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường.

Đẩy mạnh quản trị tài nguyên nước trên nền tảng công nghệ số

Trong quản lý hoạt động khai thác, sử dụng nước, hiện có hơn 24.000 công trình đang được quản lý thông qua cơ chế cấp phép. Trong đó, Bộ NN&MT đã cấp khoảng 1.500 giấy phép tài nguyên nước cho các tổ chức và cá nhân (chiếm khoảng 5,5% tổng số giấy phép được cấp), còn lại là thuộc địa phương cấp phép. Với việc tiếp tục phân cấp, phân quyền cho địa phương (tại các Nghị định 131/2025/NĐ-CP và 136/2025/NĐ-CP) thì ước tính số lượng công trình do cấp Bộ cấp phép chỉ chiếm khoảng 2% tổng số giấy phép được cấp.

Để tăng hiệu quả quản lý, từ năm 2016, Cục Quản lý tài nguyên nước đã xây dựng Hệ thống giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước (theo dõi 955 công trình khai thác thuộc thẩm quyền quản lý cấp Bộ, trong đó đã có 850 công trình đã được theo dõi trực tuyến) và Hệ thống quản lý thông tin, dữ liệu vận hành hồ (giám sát 134 hồ chứa, đập dâng lớn trên 11 lưu vực sông). Các hệ thống này đã cung cấp thông tin, số liệu về diễn biến nguồn nước, số liệu lượng nước khai thác, sử dụng nước của các công trình khai thác, sử dụng nước lớn trên lưu vực, hỗ trợ đặc lực trong việc quản lý, điều tiết nguồn nước các hồ chứa, điều hòa phân phối nguồn nước trong thời gian qua.

Song song đó, công tác chỉ đạo, đôn đốc, hướng dẫn các Bộ, ngành, địa phương, tổ chức cá nhân cũng được chú trọng, với gần 13.000 văn bản được ban hành từ 2021 đến nay, trong đó hơn 4.000 văn bản hướng dẫn, tháo gỡ khó khăn cho địa phương, doanh nghiệp, tập trung vào các nội dung như thực hiện quy hoạch lưu vực sông, kiểm kê tài nguyên nước, quản lý khai thác, lập hành lang bảo vệ nguồn nước, vận hành hồ chứa, tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước, giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước...

Về thanh tra, kiểm tra, từ 2020 đến nay, Bộ và các địa phương đã tổ chức khoảng 4.150 cuộc thanh tra, kiểm tra (trong đó 4.000 cuộc tại địa phương), xử phạt khoảng 61 tỷ đồng. Đồng thời, khoảng 180 cuộc tập huấn được tổ chức để nâng cao năng lực quản lý tài nguyên nước.

Đặc biệt, lĩnh vực tài nguyên nước hằng năm đóng góp khoảng 10.000 tỷ đồng cho ngân sách nhà nước, trong đó thuế tài nguyên nước chiếm 85%, số còn lại là tiền cấp quyền khai thác tài nguyên nước và phí thẩm định cấp phép khai thác tài nguyên nước (hàng năm thu phí thẩm định khoảng 1,0 đến 1,5 tỷ đồng).

Phương hướng, nhiệm vụ những tháng cuối năm 2025

Trên cơ sở Luật Tài nguyên nước 2023 và các văn bản hướng dẫn chi tiết, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh cũng đã báo cáo phương hướng, nhiệm vụ của lĩnh vực tài nguyên nước trong những tháng cuối năm 2025. Theo đó, trọng tâm công tác là phối hợp chặt chẽ với địa phương trong việc nắm bắt tình hình, tháo gỡ khó khăn và hướng dẫn thực thi pháp luật. Song song, Cục sẽ xây dựng và trình Bộ công bố thêm 8 kịch bản nguồn nước trên các lưu vực sông lớn, làm cơ sở để các ngành, địa phương xây dựng kế hoạch sử dụng nước.

Bên cạnh đó, Cục tiếp tục hoàn thiện Nghị định sửa đổi, bổ sung và ban hành các văn bản xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tài nguyên nước; xây dựng trình Bộ 03 Thông tư về quy định chi tiết thi hành Luật; quy định cấu trúc, chuẩn dữ liệu quốc gia tài nguyên nước; và định mức kinh tế – kỹ thuật trong quan trắc, cảnh báo nguồn nước. Công tác quy hoạch cũng được đẩy mạnh với việc trình ban hành danh mục lưu vực sông liên tỉnh, nội tỉnh và liên quốc gia; đồng thời, xây dựng Đề án thành lập 04 tổ chức lưu vực sông và kiện toàn Ủy ban sông Mê Công Việt Nam.

Ngoài ra, Cục sẽ phối hợp với các đơn vị xây dựng, trình Bộ ban hành kế hoạch vận hành liên hồ chứa theo thời gian thực trên lưu vực sông Hồng; tiếp tục theo dõi sát diễn biến nguồn nước, điều tiết, phân phối hợp lý nhằm ứng phó với hạn hán, mưa lũ. Nhiều đề án quan trọng cũng sẽ được triển khai, trong đó có đánh giá tác động thủy điện sông Mê Công, phục hồi nguồn nước bị suy thoái, tổng kiểm kê tài nguyên nước quốc gia và hợp tác quốc tế trong khuôn khổ Ủy hội sông Mê Công.

Nhiệm vụ trọng tâm của lĩnh vực tài nguyên nước trong những năm tới

Về nhiệm vụ trọng tâm trong những năm tới, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh cho biết, từ năm 2025, lĩnh vực tài nguyên nước cần tổ chức, triển khai rất nhiều nhiệm vụ được giao trong Luật, trong đó ưu tiên trước hết là hoàn thiện các quy hoạch tài nguyên nước trên các lưu vực sông liên tỉnh còn lại; đồng thời, tổ chức xây dựng, quản lý, vận hành, duy trì Hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia; tổ chức lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm cần phục hồi; xây dựng kế hoạch, chương trình, đề án phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; xây dựng, quản lý, vận hành hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định trong lĩnh vực tài nguyên nước; xây dựng, tổ chức thực hiện phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước; hoàn thành việc lập, trình ban hành và triển khai tổ chức thực hiện tốt quy hoạch tài nguyên nước quốc gia; rà soát điều chỉnh 11 Quy trình vận hành liên hồ chứa, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, hướng tới gian thực; công bố danh mục hồ, ao, đầm, phá không được san lấp …

Ngoài ra, nhiều đề án lớn sẽ được triển khai như đánh giá tác động thủy điện trên sông Mê Công, phục hồi các sông ô nhiễm (Nhuệ - Đáy, Bắc Hưng Hải, Ngũ Huyện Khê), tìm kiếm nguồn nước ngầm chiến lược và nghiên cứu giải pháp trữ nước cho Đồng bằng sông Cửu Long. Những nhiệm vụ này kỳ vọng sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng bền vững và bảo đảm an ninh nguồn nước quốc gia.

Phát biểu kết luận, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp đánh giá cao những kết quả mà lĩnh vực tài nguyên nước đã đạt được trong thời gian qua. Thứ trưởng đề nghị Cục Quản lý tài nguyên nước tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các đơn vị để hoàn thành các nhiệm vụ được giao trong năm 2025; đồng thời rà soát, làm rõ, giải đáp kịp thời các vấn đề còn vướng mắc, nhất là nội dung phân cấp, phân quyền theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Thứ trưởng cũng yêu cầu cần đẩy nhanh tiến độ triển khai các nhiệm vụ về xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu TNN quốc gia; xây dựng các Hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định (DSS) điều phân phối tài nguyên nước trên các lưu vực sông lớn, quan trọng; nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các Quy trình vận hành liên hồ chứa trên các lưu vực sông hướng tới tiệm cận thời gian thực;…