Trường hợp cụm công nghiệp mà 100% các cơ sở thứ cấp có hệ thống thu gom, xử lý nước thải đạt quy chuẩn và được miễn trừ đấu nối trước ngày Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành thì chủ đầu tư cơ sở hạ tầng cụm công nghiệp áp dụng điểm d khoản 1 Điều 49 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường và khoản 5 Điều 5 Nghị định số 05/2025/NĐ-CP ngày 06 tháng 01 năm 2025 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 08/2022/NĐCP ngày 10 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường để thực hiện.

1. Theo đánh giá, nguyên nhân dẫn đến tình trạng vứt rác bừa bãi xuống kênh rạch, nơi công cộng chủ yếu do:

- Ý thức người dân chưa cao: Đây là nguyên nhân cốt lõi nhất, mặc dù thành phố đã chi hàng chục nghìn tỷ đồng để cải tạo kênh rạch, đã phối hợp với các đoàn thể tuyên truyền rất nhiều hình thức nhưng ý thức của một số người dân vẫn chưa được cải thiện, nhiều người dân vẫn còn thói quen xả rác bừa bãi, thậm chí lén lút đổ rác xuống kênh.

- Hạn chế trong công tác quản lý và thực thi pháp luật: Mặc dù có các quy định về xử phạt, nhưng việc giám sát và bắt quả tang hành vi xả rác trái phép gặp nhiều khó khăn do lực lượng chức năng các phường, xã còn mỏng, chưa triển khai thường xuyên, liên tục; việc xử phạt hành vi xả rác đòi hỏi phải bắt tận tay, và việc thực thi các hình thức xử phạt cũng còn nhiều thách thức; chưa áp dụng công nghệ giám sát bằng hình ảnh trong việc xử phạt.

- Hạ tầng và dịch vụ còn bất cập: Hệ thống thu gom rác chưa đồng bộ, nhất là tại một số khu dân cư tự phát, khu nhà trọ, việc thu gom rác thải chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến việc người dân dễ dàng xả rác bừa bãi; vào mùa mưa, rác từ hệ thống cống bị nước cuốn trôi ra kênh, làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm.

Để tăng cường quản lý chất thải rắn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã tham mưu trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để quản lý chất thải rắn. Tại khoản 7 Điều 77 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm trong việc thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt như sau:

(1) Kiểm tra việc tuân thủ quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường trong việc thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt; xử lý hành vi vi phạm pháp luật về quản lý chất thải rắn sinh hoạt theo thẩm quyền; xem xét, giải quyết kiến nghị, phản ánh của tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân có liên quan đến việc thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt;

(2) Chủ trì, phối hợp với cơ sở thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt, cộng đồng dân cư, tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở để xác định thời gian, địa điểm, tần suất và tuyến thu gom chất thải rắn sinh hoạt;

(3) Hướng dẫn hộ gia đình, cá nhân chuyển giao chất thải rắn sinh hoạt cho cơ sở thu gom, vận chuyển hoặc đến điểm tập kết đúng quy định; hướng dẫn cộng đồng dân cư giám sát và công khai trường hợp không tuân thủ quy định về phân loại, thu gom chất thải rắn sinh hoạt.

Để tăng cường quản lý chất thải rắn trên địa bàn, Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh cần tiếp tục chỉ đạo triển khai các giải pháp một cách đồng bộ, thường xuyên nhằm cải thiện chất lượng vệ sinh môi trường, kiểm soát ô nhiễm, ngăn chặn tình trạng bỏ rác bừa bãi, xử lý và chuyển hóa các điểm ô nhiễm do rác thải, cải thiện tình trạng ô nhiễm kênh rạch...; tăng cường thực hiện các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường, trong đó làm rõ trách nhiệm thực hiện của từng đơn vị hành chính đã được phân cấp theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

2. Về chế tài xử phạt các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường nói chung và về hành vi để rác không đúng nơi quy định và vứt rác bừa bãi nói riêng , Chính phủ ban hành Nghị định số 45/2022/NĐ-CP ngày 07 tháng 7 năm 2022 quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực môi trường, trong đó đã quy định chế tài xử phạt đối với các hành vi liên quan đến phân loại, thu gom, vận chuyển, chôn, lấp, đổ, đốt, xử lý chất thải rắn thông thường nói chung và chất thải rắn sinh hoạt nói riêng. Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 45/2022/NĐ-CP (đã lấy ý kiến thẩm định của Bộ Tư pháp, đang rà soát, hoàn thiện theo ý kiến thẩm định trước khi trình Chính phủ xem xét, ban hành), trong đó dự kiến sẽ tăng mức hình phạt trong chế tài xử phạt các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường nói chung và vi phạm về quản lý chất thải rắn nói riêng để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và đảm bảo tính răn đe cao.