Tăng cường quản trị, bảo tồn tài nguyên nước vì mục tiêu phát triển bền vững và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu

Chương trình có sự tham gia của gần 70 đại biểu, đại diện các thành viên VBCSD và các cơ quan thông tấn, báo chí trong Mạng lưới báo chí về phát triển bền vững của VBCSD.

Nước – mạch máu của nền kinh tế

Phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch VCCI, Chủ tịch VBCSD, nhấn mạnh: “Nước chính là mạch máu của nền kinh tế và đời sống xã hội, từ nông nghiệp, công nghiệp đến sinh hoạt và dịch vụ. Không có nước sạch, mọi nỗ lực phát triển bền vững đều bị đe dọa”.

Theo ông Nguyễn Quang Vinh, nước sạch cũng là chìa khóa thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững số 6 (nước sạch), số 12 (tiêu dùng – sản xuất bền vững), và số 13 (ứng phó với biến đổi khí hậu).

Ông Hoàng Việt, Giám đốc Chương trình Nước, Tổ chức WWF-Việt Nam cho biết, ở cấp độ toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng, nước không chỉ là tài nguyên thiên nhiên, mà còn là nền tảng cho lương thực, năng lượng và sinh kế của hàng chục triệu người dân. Đứng trước các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, khai thác thiếu kiểm soát cũng như ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động của con người, chúng ta đang phải chứng kiến sự suy giảm và khan hiếm nguồn nước cùng với các rủi ro trong đảm bảo an ninh nguồn nước. Điều này đòi hỏi chúng ta cần có cách tiếp cận toàn diện hơn, khoa học hơn trong quản trị nguồn tài nguyên thiết yếu này của cuộc sống.

Ông Hoàng Việt tin rằng, chỉ khi có sự chung tay của tất cả các bên, từ Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng đến báo chí, an ninh nguồn nước mới được đảm bảo cho hôm nay và cho tương lai.

Tài nguyên nước: Giá trị lớn, chưa được định giá đúng

Chia sẻ tại Chương trình, ông Nguyễn Minh Khuyến, Phó Cục trưởng Cục quản lý tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, hiện cả nước có khoảng 3.450 con sông có chiều dài trên 10 km trở lên, với tổng lượng nước trung bình nhiều năm đạt 935,9 tỷ m³/năm, trong đó 60% đến từ ngoài lãnh thổ. Nguồn nước lại phân bố không đều theo không gian và thời gian: mùa cạn kéo dài tới 7–9 tháng nhưng chỉ chiếm 28% tổng dòng chảy, gây khó khăn lớn cho sản xuất và sinh hoạt.

Theo Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Khuyến, chúng ta đã và đang đứng trước những thách thức để quản lý, bảo vệ và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên nước. Đó là áp lực phát triển kinh tế - xã hội khiến nhu cầu nước tăng nhanh chóng. Bình quân trong vòng 50 năm qua, nhu cầu nước đã tăng gấp 3 lần do sự gia tăng dân số, phát triển nông nghiệp, công nghiệp, đô thị hóa. Dự báo đến năm 2030 nhu cầu sử dụng nước cho các ngành khoảng 122,47 tỷ m3/năm, đến năm 2050 khoảng 131,7 tỷ m3/năm.

Cùng với đó, ô nhiễm nguồn nước gia tăng. Sự phát triển kinh tế, quá trình đô thị hóa nhanh, các hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp gia tăng kéo theo các hoạt động xả nước thải, nhất là nước thải chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn xả vào nguồn nước… đã và đang tác động, gây sức ép ngày càng lớn, nghiêm trọng đến cả số lượng và chất lượng nguồn nước các sông, suối, các tầng chứa nước.

Mặt khác, mâu thuẫn trong khai thác, sử dụng nước gia tăng. Những mâu thuẫn chủ yếu liên quan đến lợi ích kinh tế giữa các ngành, lĩnh vực, giữa thượng lưu và hạ lưu các lưu vực sông; giữa nhu cầu dùng nước cho thủy điện với thủy lợi và nhu cầu cho công nghiệp, sinh hoạt và sản xuất ở hạ du các lưu vực sông,...

Trong khi đó, hiệu quả khai thác, sử dụng nước trong các ngành còn thấp và lãng phí, đặc biệt là sử dụng nước cho nông nghiệp và tại các đô thị. Mặc dù GDP đầu người tăng nhanh, đạt trên 2.500 USD năm 2018 (tăng 2,5 lần so với năm 2002) nhưng giá trị sử dụng nước còn thấp, chỉ tạo ra 2,37 USD/m3 nước, chỉ bằng 12% so với mức trung bình toàn cầu (19,42 USD).

“Đáng chú ý, Việt Nam hiện chưa có hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định phục vụ xây dựng kịch bản nguồn nước, điều hòa, phân phối tài nguyên nước thống nhất trên lưu vực sông để điều phối hoạt động khai thác, sử dụng nước của các ngành, các địa phương, dẫn đến tình trạng sử dụng nước lãng phí, hiệu quả sử dụng không cao, chưa đáp ứng được nhu cầu về an ninh nước sạch, an ninh lương thực và an ninh năng lượng”, Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Khuyến chia sẻ.

Đánh giá quốc tế năm 2020 cho thấy, an ninh nguồn nước của Việt Nam chỉ đạt 2/5 điểm, thấp hơn Indonesia (3/5) và xa so với các nước phát triển như Hàn Quốc, Úc (4/5). Nguồn tài nguyên có giá trị nhưng không được đánh giá hoặc định giá về mặt kinh tế vì vẫn được xem là của trời cho. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng nước lãng phí và ý thức bảo vệ tài nguyên nước chưa cao.

Ngoài ra, Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Khuyến cũng cho rằng việc đầu tư tài chính ngành nước thời gian qua tuy được quan tâm nhưng vẫn đang thiếu so với nhu cầu. Việc bố trí nguồn lực còn chưa tương xứng và mất cân đối giữa các ngành. Đặc biệt, đầu tư kinh phí cho các hoạt động điều tra cơ bản, kiểm kê, đánh giá tài nguyên nước, các hoạt động bảo vệ tài nguyên nước, phục hồi nguồn nước, phòng, chống suy thoái, cạn kiệt tài nguyên nước.

Để bảo vệ tài nguyên nước, đảm bảo an ninh nguồn nước, Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Khuyến cho rằng, trong bối cảnh nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng, trong khi nguồn lực ngân sách Nhà nước còn hạn chế, việc huy động sự tham gia của khu vực tư nhân vào công tác bảo tồn và khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên nước là hết sức cấp thiết. Sự tham gia của khu vực tư nhân sẽ tạo ra áp lực cạnh tranh lành mạnh, nâng cao chất lượng dịch vụ cấp nước, xử lý nước thải, giám sát và phục hồi nguồn nước.

Phó Cục trưởng Nguyễn Minh Khuyến cũng đưa định hướng thúc đẩy PPP như: Ban hành khung pháp lý riêng cho PPP trong lĩnh vực tài nguyên nước; quy định rõ trách nhiệm, chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước – doanh nghiệp – cộng đồng.

Cùng với đó, cần có cơ chế ưu tiên đối với các lĩnh vực hợp tác về tài nguyên nước: Đầu tư nhà máy xử lý nước thải đô thị, làng nghề; phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm; phục hồi rừng đầu nguồn; xây dựng, vận hành các hệ thống: quan trắc, dự báo về tài nguyên nước; thông tin, cơ sở dữ liệu tài nguyên nước; hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định phục vụ điều hòa, phân phối tài nguyên nước.

Cùng với đó, cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp như: điều chỉnh giá dịch vụ nước theo thị trường, ưu đãi thuế, tín dụng xanh… nhằm khuyến khích đầu tư bảo vệ nguồn nước.

Doanh nghiệp: Chủ động sáng kiến, tiên phong hành động

Phó chủ tịch VCCI Nguyễn Quang Vinh cũng cho biết, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã tiên phong áp dụng các sáng kiến quản lý nước bền vững, cải tiến công nghệ tiết kiệm nước, tái sử dụng và tái tạo nước trong hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa đủ năng lực tài chính, thiếu công nghệ, thiếu cơ chế hỗ trợ để theo kịp. Vì thế, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách, các tổ chức tài chính, và đặc biệt là báo chí để lan tỏa, truyền cảm hứng, và kết nối cộng đồng để cùng hành động.

Ông Nguyễn Hữu Hoàng - Trưởng bộ phận Phát triển bền vững cho biết, tại HEINEKEN Việt Nam, bảo tồn nguồn nước và thiên nhiên là một trong những trọng tâm hàng đầu trong chiến lược phát triển bền vững của doanh nghiệp. Thông qua nhiều sáng kiến bảo tồn nguồn nước và những nỗ lực tăng cường hợp tác đa bên, HEINEKEN Việt Nam đã hiện thực hóa tham vọng cân bằng nước sớm hơn 5 năm so với dự kiến tại lưu vực sông Tiền - khu vực đang đối mặt với nhiều áp lực về nước.

Chia sẻ về phát triển bền vững với các cơ quan truyền thông là sáng kiến của VBCSD-VCCI, được triển khai thường niên từ năm 2018. Chương trình nhằm cung cấp cho các cơ quan thông tấn, báo chí những thông tin cập nhật về các chính sách, định hướng phát triển bền vững của Đảng, Chính phủ, cũng như thực tiễn và các thông lệ tốt trong kinh doanh bền vững của cộng đồng doanh nghiệp tại Việt Nam. Qua đó, VBCSD-VCCI giúp nâng cao nhận thức, hỗ trợ các cơ quan truyền thông tác nghiệp hiệu quả hơn, và khuyến khích các nhà báo, phóng viên đồng hành chặt chẽ hơn cùng cộng đồng doanh nghiệp trên hành trình kinh doanh có trách nhiệm.