Trong thời gian qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã quan tâm chỉ đạo việc chủ động tích trữ, điều hoà, phân phối nguồn nước, đáp ứng yêu cầu sử dụng nước phục vụ dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội, trong đó Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 36-KL/TW ngày 23/6/2022 về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Theo đó, Bộ Chính trị đặt ra các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu để đảm bảo an ninh nguồn nước trong đó có việc chủ động tích trữ, điều hoà, phân phối nguồn nước, đáp ứng yêu cầu sử dụng nước phục vụ dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội (tại điểm 2.4 của Kết luận số 36-KL/TW).
Kịch bản nguồn nước – công cụ chủ động thích ứng và điều phối liên ngành
Triển khai Kết luận nêu trên, Chính phủ ban hành kế hoạch hành động thực hiện Kết luận số 36-KL-TW ngày 23/6/2022 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (tại Quyết định số 1595/QĐ-TTg ngày 23/12/2022). Trên cơ sở đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) được giao xây dựng dự thảo Luật Tài nguyên nước sửa đổi.
Theo đó, ngày 27/11/2023, Quốc hội thông qua Luật Tài nguyên nước năm 2023 (sửa đổi luật Luật Tài nguyên nước năm 2012), trong đó quy định việc điều hoà, phân phối tài nguyên nước, kịch bản nguồn nước (tại Điều 35, 36). Kịch bản nguồn nước (KBNN) là cơ sở để các Bộ ngành, địa phương lập kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước phù hợp với kịch bản nguồn nước. KBNN sẽ cảnh báo sớm được trạng thái của nguồn nước và nâng cao tính chủ động của các địa phương trên lưu vực trong mọi tình huống, chuyển từ thế “bị động” sang “chủ động” nguồn nước cho phát triển kinh tế - xã hội và nhất là nước sinh hoạt; và phân cấp, phân quyền rõ trách nhiệm của từng Bộ, địa phương trong việc thực hiện phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước nhằm tránh tình trạng khi xảy ra hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, không rõ trách nhiệm, giao thoa, chồng chéo trong thực hiện các giải pháp, gây lãng phí nguồn lực nhà nước và thiếu hiệu quả.
Đến nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã công bố 08/16 kịch bản nguồn nước (lần đầu) trên các lưu vực sông đã được phê duyệt Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông liên tỉnh gồm, gồm các lưu vực sông: Hồng - Thái Bình (Quyết định số 3776/QĐ-BTNMT ngày 25/11/2024), Cửu Long (Quyết định số 3792/QĐ-BTNMT ngày 26/11/2024), Bằng Giang - Kỳ Cùng (Quyết định số 158/QĐ-BTNMT ngày 14/01/2025), Mã (Quyết định số 159/QĐ-BTNMT ngày 14/01/2025), Đồng Nai (Quyết định số 160/QĐ- BTNMT ngày 14/01/2025), Hương (Quyết định số 161/QĐ-BTNMT ngày 14/01/2025), Srêpốk (Quyết định số 162/QĐ-BTNMT ngày 14/01/2025) và Sê San (Quyết định số 163/QĐ-BTNMT ngày 14/01/2025).
Kỳ công bố KBNN trong các tháng mùa cạn năm 2024-2025 trên các lưu vực sông. KBNN lần đầu được công bố trên 08 lưu vực sông thuộc phạm vi 54 tỉnh, thành phố đã cung cấp các thông tin quan trọng về trạng thái nguồn nước trên 61 vùng, tiểu lưu vực sông, 30 hồ chứa lớn, quan trọng.
Ngay sau khi các KBNN được công bố, Đảng bộ Cục Quản lý tài nguyên nước đã chỉ đạo tổ chức thường xuyên theo dõi diễn biến nguồn nước, tình hình khai thác, sử dụng nước, đảm bảo duy trì dòng chảy tối thiểu hạ lưu các đập, hồ chứa trên các lưu vực sông đã được công bố KBNN thông qua các Hệ thống giám sát và trao đổi thông tin với các cơ quan quản lý tại địa phương, các đơn vị quản lý, vận hành công trình khai thác nước. Đồng thời, thường xuyên cập nhật bản tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn của Cục Khí tượng Thủy văn và việc triển khai thực hiện KBNN của các Bộ, ngành, địa phương trên từng lưu vực sông.
Sau khi KBNN trên lưu vực sông được công bố, các Bộ, ngành sử dụng nước lớn, quan trọng đã có những chỉ đạo việc khai thác, sử dụng nước phù hợp với KBNN được công bố và đem lại hiệu quả, tiết kiệm nguồn nước trong những tháng đầu năm 2025. Tại các địa phương, phần lớn UBND các tỉnh đã đăng tải KBNN trên cổng thông tin điện tử của địa phương và có văn bản chỉ đạo các Sở, ban ngành triển khai thực hiện KBNN, rà soát việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước để phù hợp với KBNN.
Bốn giải pháp trọng tâm để nâng cao chất lượng KBNN trong giai đoạn tới
Để KBNN thật sự đi vào cuộc sống và trở thành công cụ điều phối tài nguyên nước hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp như sau:
Một là, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong công tác xây dựng, cập nhật Kịch bản nguồn nước: Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc nên việc chuyển đổi số, công nghệ số, phát triển khoa học, công nghệ được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, đưa ra nhiều chủ trương, chính sách. Đặc biệt nhấn mạnh “phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới”. Đây là một trong những quan điểm chỉ đạo của Đảng được nêu trong Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về nhiệm vụ đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Do vậy, trong giai đoạn tới, cần phải chú trọng việc nghiên cứu khoa học, công nghệ để nâng cao chất lượng của công tác dự báo, giám sát tài nguyên nước và xây dựng hệ thống thông tin, dữ liệu tài nguyên nước quốc gia làm đầu vào phục vụ xây dựng, cập nhật các KBNN được chi tiết và chính xác hơn nữa.
Hai là, tăng cường công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực: Cán bộ kỹ thuật tại các cơ quan quản lý tài nguyên nước cần được đào tạo bài bản về công nghệ mô hình, xử lý dữ liệu, phân tích kịch bản, vận hành hệ thống thông tin. Cùng với đó, cần có cơ chế khuyến khích cán bộ chủ động cập nhật tri thức và đổi mới tư duy quản lý dựa trên khoa học.
Ba là, nâng cao nhận thức và tăng cường sự tham gia của cộng đồng: Tổ chức tuyên truyền rộng rãi về vai trò, giá trị và tác động trực tiếp của KBNN đến người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Đồng thời, thúc đẩy các bên chia sẻ dữ liệu vào Hệ thống thông tin tài nguyên nước quốc gia để phục vụ việc xây dựng, cập nhật, nâng cao chất lượng của Kịch bản nguồn nước.
Bốn là, bảo đảm nguồn lực và đầu tư dài hạn: Cần ưu tiên bố trí ngân sách thường xuyên cho công tác xây dựng, cập nhật và vận hành hệ thống KBNN. Ngoài ra, nên chủ động huy động các nguồn hỗ trợ quốc tế (ADB, WB…) để đầu tư vào công nghệ, nghiên cứu và triển khai các sáng kiến mới trong quản lý nước thông minh. Đặc biệt, cần xem xét thành lập quỹ phát triển khoa học và công nghệ để hỗ trợ cán bộ nghiên cứu và ứng dụng công nghệ trong quản lý tài nguyên nước nói chung và kịch bản nguồn nước nói riêng.