Cục Quản lý tài nguyên nước khảo sát thực địa công trình thủy lợi lớn ở ĐBSCL: Định hình kịch bản nguồn nước mùa cạn 2025-2026

Khảo sát thực địa hệ thống thủy lợi lớn ở miền Tây

Tại buổi làm việc với Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi Miền Nam, đoàn công tác đã nghe báo cáo về hiện trạng, tình hình vận hành các công trình thủy lợi do đơn vị quản lý. Đây là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, có nhiệm vụ vận hành, khai thác và bảo vệ nhiều hệ thống công trình quan trọng ở khu vực phía Nam, trong đó có hệ thống các công trình thủy lợi vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), bao gồm: cống Cái Lớn, Cái Bé, Xẻo Rô thuộc Hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé; cống âu thuyền Ninh Quới thuộc hệ thống thủy lợi Quản Lộ - Phụng Hiệp; cống Vũng Liêm thuộc Hệ thống thủy lợi Nam Măng Thít.

Các công trình này có vai trò quan trọng trong kiểm soát mặn – ngọt, trữ nước mùa khô, tiêu úng mùa mưa, đồng thời kết hợp phát triển giao thông, hạ tầng và sinh kế bền vững cho hàng triệu người dân vùng hạ lưu.

Vận hành linh hoạt, kiểm soát hiệu quả xâm nhập mặn

Theo báo cáo của Công ty Thủy lợi Miền Nam, hàng năm, căn cứ vào quy hoạch sản xuất, kế hoạch sản xuất, khung lịch thời vụ, tiến độ sản xuất của các tỉnh; dự báo, cảnh báo tình hình khí tượng thủy văn (KTTV) thượng nguồn, nội đồng (Đài KTTV Trung ương, địa phương) và dữ liệu thu thập được qua hệ thống các trạm quan trắc, giám sát tự động (cung cấp số liệu theo thời gian thực) qua phân tích, đánh giá, Công ty xây dựng kế hoạch vận hành Cụm cống Cái Lớn, Cái Bé, Xẻo Rô và phối hợp với kế hoạch vận hành của các đơn vị khai thác địa phương (công trình thuộc hệ thống do địa phương quản lý), để thống nhất vận hành hệ thống công trình đạt hiệu quả.

Cống âu thuyền Ninh Quới tập trung vận hành từ cuối tháng 01 đến đầu tháng 8, công trình đã hoàn thành nhiệm vụ kiểm soát mặn, giữ ngọt đặc biệt là mùa khô năm 2023-2024, không cho mặn 1‰ (g/lít) vượt qua Cống Đá, Phường Ngã Năm, phục vụ sản xuất lúa Đông Xuân, Hè Thu của tỉnh Cà Mau và Thành phố Cần Thơ với diện tích khoảng trên 26.500 ha (thực tế diện tích sản xuất lúa của hai tỉnh rất lớn); hỗ trợ cấp mặn cho vùng chậm mặn của các xã Hồng Dân, Vĩnh Lộc, Ninh Thạnh Lợi (tỉnh Cà Mau) khoảng 8.500 ha, đảm bảo an toàn công trình và đảm bảo ATGT thông suốt.

Ngoài ra, Cống Vũng Liêm là công trình đầu mối cuối cùng trong Hệ thống công trình thuỷ lợi Nam Măng Thít khi vận hành kiểm soát ngăn mặn, ngăn triều cường, dồng thời việc vận hành cống Vũng Liêm tạo điều kiện chuyển nước ngọt vào mùa khô từ sông Cổ Chiên cho khu vực ven biển của hệ thống Nam Măng Thít.

Trong mùa khô, việc vận hành linh hoạt các cống Cái Lớn, Cái Bé đã kiểm soát tốt xâm nhập mặn từ hướng biển Tây, cung cấp nước mặn cho tiểu vùng tiểu vùng lợ - ngọt luân phiên (lúa - tôm) thượng lưu cống Cái Lớn, đồng thời kiểm soát ranh mặn 1g/lít không ảnh hưởng đến sản xuất vùng ngọt ổn định (tỉnh Kiên Giang, Hậu Giang cũ), trong điều kiện xâm nhập mặn từ hướng biển Đông qua một số cửa sông, kênh chưa có công trình kiểm soát như sông Ông Đốc, kênh Chắc Băng..., cùng với việc lấy mặn cho vùng chuyển đổi nuôi trồng thủy sản (NTTS) phía Bắc quốc lộ 1A, tỉnh Bạc Liêu (cũ), cũng đã gây ít nhiều khó khăn cho việc kiểm soát mặn thượng lưu sông Cái Lớn (cầu Cái Tư) tại một số thời điểm, đặc biệt những năm ít nước và trong những tháng cao điểm mùa khô (tháng 3, 4), như mùa khô năm 2023-2024; việc vận hành kiểm soát tốt nguồn nước (mặn, ngọt) đã giúp các tỉnh giữ ổn định việc bố trí sản xuất theo từng vùng sinh thái, cùng các mô hình sản xuất theo từng tiểu vùng sinh thái và phục vụ cho dân sinh và các hoạt động kinh tế khác vùng dự án.

Trong những tháng cao điểm mùa khô (mùa khô năm 2023-2024), việc vận hành đóng kín toàn bộ 11/11 cửa van cống Cái Lớn chỉ thực hiện trong thời đoạn ngắn (bình quân đóng kín từ 05-07 giờ/ngày), thời gian còn lại trong ngày mở từ 02 đến 04 cửa van, khi triều rút, nhằm giữ ổn định mực nước phía thượng lưu cống Cái Lớn ở mức hợp lý (> +0,10m ÷ + 0,20m), làm giảm mặn xâm nhập từ hướng biển Đông (khi đóng trữ mặn, giữ ngọt), giữ ngọt và duy trì dòng chảy tự nhiên, không ảnh hưởng đến môi trường sinh thái trong hệ thống và giải quyết giao thông thủy qua công trình được thuận lợi, an toàn;

Kể từ khi các công trình đưa vào vận hành (mùa khô 2021-2022 đến nay), khu vực thượng lưu cống Cái Lớn, Cái Bé không phải đắp đập thời vụ (đập tạm) để kiểm soát mặn, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng, vừa giảm ô nhiễm môi trường, vừa không ảnh hưởng đến giao thông thủy do việc đắp đập tạm gây ra. Từ khi cống Cái Lớn, Cái Bé đưa vào vận hành, khai thác cho đến nay, sản xuất vùng dự án chưa ghi nhận thiệt hại do xâm nhập mặn, được các địa phương và Bộ đánh giá cao. Mùa mưa, việc vận hành các công trình giúp giảm mực nước thượng lưu công trình, hỗ trợ giảm ngập lụt, úng nội đồng và hạn chế ngập úng phía hạ lưu các công trình. Duy trì ổn định bố trí sản xuất theo vùng sinh thái của các tỉnh trong vùng dự án, tạo điều kiện giữ ổn định cho các mô hình sản xuất, phục vụ dân sinh và các hoạt động kinh tế khác.

Chủ động phối hợp, ứng phó thiên tai và biến đổi khí hậu

Đại diện Công ty Thủy lợi Miền Nam cho biết, hàng năm đơn vị phối hợp với các Viện Khoa học thủy lợi Miền Nam, Quy hoạch thủy lợi Miền Nam, Kỹ thuật Biển, Đài Khí tượng thủy văn Nam Bộ và Đài Khí tượng thủy văn các tỉnh trong trao đổi, chia sẻ thông tin dự báo, cảnh báo về tình hình khí tượng, thủy văn, nguồn nước, chất lượng nước khu vực, tình hình hạn hán, xâm nhập mặn, triều cường, nước biển dâng, thông tin áp thấp nhiệt đới/bão để phục vụ cho lập kế hoạch và triển khai vận hành các công trình phục vụ hiệu quả sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và dân sinh kinh tế trong vùng.

Đơn vị cũng phối hợp với các cơ quan chức năng của các tỉnh (Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự; Sở Nông nghiệp và Môi trường; UBND xã); các cơ quan truyền thông (Báo Nhân dân, Nông nghiệp, VOV giao thông...); Cảnh sát Giao thông đường thủy; Chi cục Hàng hải và Đường thuỷ phía Nam và đơn vị liên quan điều tiết, phân luồng, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn giao thông trong công tác vận hành các công trình Cái Lớn, Cái Bé, Xẻo Rô, Ninh Quới, Vũng Liêm.

Ngoài ra, công ty đã xây dựng Quy chế phối hợp quản lý, khai thác, bảo vệ công trình thủy lợi vùng ĐBSCL, thống nhất giữa các tỉnh, nhằm đảm bảo vận hành đồng bộ, chia sẻ dữ liệu, thông tin sản xuất và điều tiết nước hiệu quả theo từng vùng sinh thái. Ngoài ra, sự khác biệt về nhu cầu nước giữa các tiểu vùng (ngọt – lợ – mặn) khiến việc điều tiết đôi khi gặp mâu thuẫn. Một số địa phương chưa thống nhất lịch thời vụ, người dân sản xuất ngoài khung khuyến cáo, làm giảm hiệu quả vận hành. Bên cạnh đó, công tác quản lý vận hành công trình áp dụng kỹ thuật, công nghệ mới (xilanh thuỷ lực; hệ thống SCADA...), chưa xây dựng được đội ngũ cán bộ kỹ thuật chuyên ngành trình độ cao, nhằm quản lý, sử dụng hiệu quả công trình.

Kiến nghị giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý và vận hành

Để đảm bảo hệ thống thủy lợi phát huy hiệu quả bền vững, Công ty Thủy lợi Miền Nam kiến nghị: Bộ Nông nghiệp và Môi trường, UBND các tỉnh cần ưu tiên bố trí vốn đầu tư hoàn thiện, đồng bộ hệ thống công trình thủy lợi, đặc biệt tại các khu vực xung yếu, theo Quyết định 847/QĐ-TTg (ngày 14/7/2023) về quy hoạch phòng chống thiên tai và thủy lợi giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050; đồng thời, chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu tích hợp quy trình vận hành liên hệ thống, phát huy tối đa năng lực thiết kế các cụm công trình như Cái Lớn – Cái Bé, Quản Lộ – Phụng Hiệp; Các Sở Nông nghiệp và Môi trường cần tăng cường phối hợp, tránh vận hành cục bộ, đồng thời thống nhất kế hoạch phòng chống hạn, xâm nhập mặn hàng năm.

Cùng với đó, các cơ quan truyền thông, các tổ chức xã hội đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn người dân sử dụng nước tiết kiệm, tuân thủ lịch thời vụ, tránh sản xuất tự phát ngoài vùng khuyến cáo.

Các viện, đài khí tượng tiếp tục tăng cường công tác dự báo, cảnh báo nguồn nước, triều cường và hạn mặn để giúp các địa phương chủ động hơn trong sản xuất và ứng phó thiên tai.

Khảo sát thực địa hệ thống thủy lợi An Giang – Tứ giác Long Xuyên

Tại buổi làm việc với Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi An Giang, Đoàn công tác đã nghe đại diện Công ty báo cáo hiện trạng công trình; tình hình vận hành, điều tiết nước theo quy định của Quy trình vận hành công trình và các khó khăn, vướng mắc trong quá trình vận hành; khảo sát thực tế công trình Tha La, Trà Sư, kênh Vĩnh Tế; khảo sát thực tế một số khu vực thiếu nước cục bộ thuộc các vùng núi cao của tỉnh An Giang.

Theo báo cáo, cống Tha La và Trà Sư được khởi công xây dựng tại vị trí đập tràn cao su Tha La, Trà Sư, trên tuyến đê ngăn lũ bờ Nam kênh Vĩnh Tế (tại vị trí đầu kênh Tha La, Trà Sư) thuộc địa phận phường Thới Sơn, tỉnh An Giang từ ngày 01/10/2018 đến ngày 20/5/2022 hoàn thành đưa vào sử dụng và bàn giao cho Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi An Giang quản lý, vận hành khai thác và bảo vệ cho đến nay.

Cống Tha La và Trà Sư có nhiệm vụ điều tiết lũ từ Campuchia, dẫn phù sa vào đồng ruộng, cấp nước tưới cho hơn 17.000 ha, đồng thời kiểm soát lũ vùng Tứ giác Long Xuyên với tổng diện tích phục vụ gần 500.000 ha thuộc An Giang và Cần Thơ.

Việc vận hành hai cống được thực hiện theo Quyết định 3829/QĐ-BNN-TCTL (22/9/2021) của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, bảo đảm đóng mở phù hợp theo từng giai đoạn mùa lũ – mùa khô, tránh ngập úng và tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất vụ Đông Xuân.

Đáng chú ý, hệ thống vận hành cống hiện đại với cơ chế thủy lực, camera giám sát và quan trắc tự động, giúp công tác quản lý thuận tiện và an toàn hơn. Tuy nhiên, do phụ thuộc vào hệ thống mạng truyền tín hiệu, một số thời điểm mất kết nối hoặc trục trặc cảm biến có thể ảnh hưởng đến việc phát lệnh vận hành. Công tác bảo dưỡng chuyên sâu hiện vẫn cần sự hỗ trợ kỹ thuật từ đơn vị bên ngoài, khiến doanh nghiệp chưa hoàn toàn chủ động trong sửa chữa, bảo trì.

Cùng với hệ thống công trình nêu trên, hằng năm, Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi An Giang cũng quản lý, vận hành tuyến kênh Vĩnh Tế (từ Sông Hậu đến kênh An Giang – Kiên Giang) thông qua đặt hàng Sở Nông nghiệp và Môi trường.

Tuyến kênh Vĩnh Tế tuyến giao thông thủy phục vụ vận chuyển vật tư nông nghiệp, nông sản cho khu vực trong và ngoài tỉnh; Góp phần đảm bảo an toàn dân sinh, sản xuất, cở sở hạ tầng và chủ động cấp nước, tiêu thoát, kiểm soát lũ, kiểm soát mặn ổn định cho sản xuất nông nghiệp của vùng; góp phần phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái và phát triển bền vững và phòng thủ biên giới quan trọng, góp phần khai phá đất đai và bảo vệ bờ cõi.

Hướng đến một Đồng bằng chủ động, thích ứng và bền vững

Trên cơ sở báo cáo của các đơn vị, Đoàn công tác của Cục Quản lý tài nguyên nước đã trực tiếp trao đổi với các đơn vị vận hành công trình thủy lợi về nhiều vấn đề cấp bách như bảo đảm cấp nước mùa khô, phòng chống lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn, cũng như tình trạng xói lở, sạt lở bờ sông. Qua khảo sát, đoàn ghi nhận những khó khăn, vướng mắc trong quá trình điều tiết nước và quản lý vận hành, đồng thời tiếp nhận các kiến nghị nhằm phục vụ xây dựng Kịch bản nguồn nước lưu vực sông Cửu Long cho mùa kiệt 2025-2026.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy, hệ thống công trình thủy lợi vùng ĐBSCL ngày càng được hoàn thiện, ứng dụng công nghệ hiện đại và vận hành chuyên nghiệp hơn. Tuy nhiên, trước thách thức kép của biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế – xã hội, khu vực này vẫn cần được tăng cường đầu tư, hoàn thiện cơ chế phối hợp và nâng cao năng lực quản lý vận hành.

Việc Cục Quản lý tài nguyên nước chủ động khảo sát, lắng nghe thực tế từ cơ sở thể hiện tinh thần trách nhiệm và sự cầu thị trong công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật về tài nguyên nước, đặc biệt tại vùng ĐBSCL – “vựa lúa, vựa thủy sản” của cả nước. Những nội dung tổng hợp sẽ là dữ liệu quan trọng để xây dựng Kịch bản nguồn nước lưu vực sông Cửu Long cho mùa kiệt 2025-2026, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước, phát triển bền vững và tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu cho toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long.